در این مقاله قصد داریم یک پروژه جذاب برای مطالعه درس ادبیات فارسی را به دانش آموزان عزیز معرفی کنیم. در این بخش ما در مورد اهمیت درس ادبیات در رشته علوم انسانی، جزئیات و سرفصلهای این درس، روشی مطالعه هر یک از مباحث و منابع مطالعاتی مورد نیاز برای بهبود کیفیت یادگیری درس ادبیات صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
برای مشاهده ویدیو روی دکمه پخش کلیک کنید.👇
(با مشاهده ویدیو نیاز به خواندن کل محتوا ندارید)
جایگاه و اهمیت درس ادبیات
درس ادبیات با ضریب 63/18 در کنکور سراسری در مقایسه با سایر دروس رشته انسانی بیشترین تاثیر را داشته و هر 1000 نمره ترازی که شما در این درس کسب کنید، تزار کل شما 186 نمره افزایش خواهد یافت. بنابراین نباید از اهمیت درس ادبیات و نقش آن در کسب نمره بهتر در کنکور غافل شد.
درس ادبیات در دسته دروس سخت قرار دارد و به دلیل وجود مباحث مهارتی گوناگون و حجم بالای کتاب بسیاری از دانش آموزان برای مطالعه این درس دچار مشکل میشوند. در آموزش تند خوانی دانش آموزان با نحوه مطالعه هر یک از مباحث درس ادبیات آشنا شده و یاد میگیرند طبق یک برنامه منظم و دقیق پیش بروند.
جزئیات درس ادبیات
در ادامه سوالات درس ادبیات را از نظر بارم بندی، نوع مباحث و روش مطالعه بررسی خواهیم کرد:
بارم بندی
کتاب ادبیات از سه بخش قلمرو زبانی، قلمرو ادبی و قلمرو فکری تشکیل شده است و سوالاتی که از هر بخش طرح میشود خود به سه دسته تقسیم میشوند که در ادامه هر یک را مورد بررسی قرار خواهیم داد:
بخش قلمرو زبانی
منظور از قلمرو زبانی مباحثی از جمله لغت، املا کلمات و دستور زبان فارسی است که بسیار گسترده بوده و به بررسی لغات و نقش دستوری آنها میپردازد. هر بخش بارم بندی مشخصی دارد. برای بخش لغت 1 نمره، بخش املا 2 نمره و بخش دستور زبان 4 نمره در نظر گرفته شده است.
بخش قلمرو ادبی
این بخش از سه زیر مجموعه تاریخ ادبیات، حفظ شعر و آرایه ادبیات تشکیل شده است. سوالات تاریخ ادبیات و حفظ شعر جمعا 2 نمره دارند و برای سوالات آرایه ادبیات 3 نمره در نظر گرفته شده است. برای پاسخ دهی به سوالات این بخش بایستی تمام دروس کتاب ادبیات را تجزیه و تحلیل کرده و تاریخ ادبیات، شعرها و آرایههای ادبی را به خوبی یاد بگیرید.
بخش قلمرو فکری
این بخش شامل معنی و مفهوم متون ادبی است که جمعا 8 نمره را به خود اختصاص داده است و از بخشهای مفهوم بیت و جمله، معنی شعر و جمله و مفاهیم کلیدی تشکیل شده است. برای پاسخ به سوالات این قلمرو بایستی مفهوم صحیح جملات و اشعار را درک کرده و بر اساس آن به پاسخ صحیح برسید.
نوع مباحث
مباحث درس ادبیات به دو دسته کلی مباحث حفظی و مهارتی تقسیم میشوند. مباحث حفظی باید با استفاده از تکنیکهای یادگیری و مطالعه مداوم به ذهن سپرده شود. اما برای یادگیری مباحث مهارتی دانش آموز باید مطالب را به طور مداوم مطالعه کرده و با انجام تمرینات مستمر قدرت تجزیه و تحلیل هر مهارت رو کسب کند. در غیر این صورت دانش آموز قادر نخواهد بود به سوالات پاسخ دهد و به نتیجه مطلوبی دست پیدا نمیکند.
مباحثی از جمله دستور زبان و آرایه ادبیات در دسته مباحث مهارتی قرار دارند که تا دانش آموز بایستی با تحلیل مطالب و حل نمونه سوالات قدرت پاسخ گویی خود را افزایش دهد. به عنوان مثال در دستور زبان ابتدا باید ساختارهای مختلف را مطالعه کند و سپس تمرینهای مختلفی در رابطه با آن انجام دهد تا این مهارت را در خود تقویت کند.
روش مطالعه
در این بخش میخواهیم بهترین روش مطالعه برای هر یک از مباحث درس ادبیات را معرفی کنیم:
روش مطالعه لغت
در سوالاتی که از بخش لغت طرح میشود، 90 درصد سوالات به واژهها اختصاص دارد و تنها 10 درصد از سوالات از متن کتاب و تمرینات است. به همین دلیل شما باید متن کتاب را به خوبی مطالعه کنید و لغات مهم را از داخل آنها استخراج کرده و معنی لغات را حفظ کنید. اگر معنی لغتی را نمیدانید بهتر است به دنبال یادگیری آن باشید زیرا ممکن است همین لغت در نمره شما تاثیر بگذارد.
مراحل مطالعه لغات ادبیات
- پس از مطالعه هر درس واژه نامه آن درس را به طور کامل مطالعه کرده و حفظ کنید. برای ارزیابی عملکرد خود میتوانید دستتان را روی معنی گذاشته و خودتان معانی را بگویید. مهم است که همه معانی یک لغت را حفظ کنید.
- سپس لغاتی که داخل متن هست اما در واژه نامه نیامده اما از نظر املایی ارزش دارند را به طور کامل مطالعه کرده و معنی آنها را با کمک معلم یا با جستجو در کتابهای کمک درسی معنی آن را پیدا کنید. با جستجو در اینترنت نیز میتوانید معنی لغات جدید را پیدا کنید.
- لیستی از لغات موجود در واژه نامه کتاب و لغاتی که معنی آنها در واژه نامه نیامده اما از نظر املایی و معنی مهم هستند تهیه کنید و به طور مرتب و چندین مرتبه این لیست را مطالعه کرده و لغات را به خاطر بسپارید.
- تا جایی که میتوانید نمونه سوال حل کنید. با حل نمونه سوالات شما با نحوه سوال دهی آشنا خواهید شد.
- برای به خاطر سپردن لغات از دو روش کوئیز (پوشاندن معانی و به خاطر آوردن آنها) و جعبه لایتنر استفاده کنید.
همانطور که در تصویر زیر مشاهده میکنید در نمونه سوال امتحان نهایی یکی از کلمات در بخش واژگان وجود دارد اما لغت دیگر از داخل متن کتاب آمده است که در واژه نامه نیست.
روش مطالعه املا
این بخش یکی از مهمترین بخشهای درس ادبیات است که معمولا بسیاری از دانش آموزان در آن مشکل دارند. به همین دلیل مهم است که با روش مطالعه این مبحث آشنایی کامل داشته باشید.
کلمات املایی از سه قسمت تشکیل میشوند. کلمات هم آوا، تشابهات املایی و لغات املایی مهم که در هر درس وجود دارد. برای کسب نتیجه بهتر توصیه میشود در مدت زمانی که برای مطالعه هر درس در نظر گرفتهاید لغات املایی را نیز به خوبی یاد بگیرید. کلمات مهم را با هایلایتر مشخص کنید و یا دور آنها خط بکشید تا در ذهنتان ثبت شود. میتوانید به این روش عمل کنید:
- لیستی از کلمات املایی مهم که در متن درس آمده است را درس به درس یادداشت کنید.
- لیستی از کلمات هم آوا تهیه کنید. برای تهیه این لیست میتوانید از منابع کمک درسی استفاده کنید. (لغاتی مانند خاستن و خواستن دو کلمه هم آوا هستند اما از نظر نوشتاری با یکدیگر تفاوت دارند)
- لیستی از کلماتی که تشابهات املایی دارند تهیه کنید. (کلماتی مانند ارقند و ارغند، مایه و مایع را همراه با معنی در یک لیست یادداشت کنید.)
- لغاتی که در واژه نامه آمده است را مرور کرده و آنها را نیز به لیست خود اضافه کنید.
- نمونه سوالات امتحانی مربوط به بخش املای کلمات را حل کنید و لیستهایی که تهیه کردهاید را به طور مرتب بخوانید.
به نمونه سوال زیر دقت کنید:
روش مطالعه دستور زبان
دستور زبان از جمله مباحث مهارتی است که بایستی با دقت بیشتر مطالعه شود. برای یادگیری مباحث مهارتی شما باید دانش لازم درباره هر مبحث را کسب کنید سپس با استفاده از دانش خود تمرینها را حل کنید. شما باید بر تمام نکات دستوری از جمله نقش کلمات، گروههای اسمی، زمانها و انواع فعل، اجزای جمله و … تسلط کامل داشته باشید.
نکته اینجاست که تمامی این مباحث در کتاب ادبیات دوازدهم وجود ندارند، در سالهای قبل هم تمام نکات در کتاب به صورت یکجا وجود نداشت و شما باید با استفاده از مطالعه بیشتر و منابع کمک درسی مطالب بیشتری را یاد بگیرید. شما باید به طور مرتب و بر اساس یک برنامه ریزی مشخص یک نکته دستوری را یاد بگیرید و سپس در زمان مطالعه هر درس، نکات دستوری را در داخل متن پیدا کرده و تمرین کنید.
سپس نمونه سوالات امتحانی را حل کرده و عملکرد خود را ارزیابی کنید. هر قدر متون بیشتری را تجزیه و تحلیل کرده باشید در پاسخ دهی به سوالات دستور زبان سرعت عمل بیشتری خواهید داشت. به نمونه سوال زیر دقت کنید:
مشاهده میکنید که دستور زبانهای متعددی در سوالات آمده است که ممکن است همه آنها در کتاب درسی شما ذکر نشده باشد. به همین دلیل باید با استفاده از منابع بیشتر دانش خود را بیشتر کنید. در برنامه مطالعاتی خود زمانی را به یادگیری یک دستور زبان جدید اختصاص بدهید.
روش مطالعه حفظ شعر
به طور کلی در کتاب 4 شعر حفظی وجود دارد که در هر نیمسال از دو شعر سوال طرح میشود. کسب نمره از این بخش خیلی ساده است به شرطی که شما از روش درستی برای مطالعه استفاده کنید. روش حفظ شعر در هر فرد متفاوت است. برخی با نوشتن متن شعر میتوانند شعر را حفظ کنند و برخی دیگر با گوش دادن و خواندن شعر قادر هستند تا ابیات را به خاطر بسپارند.
در هر صورت پس از حفظ شعر حل نمونه سوالات امتحانی و آشنایی با تیپ سوالات کمک میکند تا بتوانید نمره خوبی از این بخش کسب کنید. یکی از تکنیکهای پاسخ دهی به سوالات بخش شعر این است که پیش از نگاه کردن به گزینهها سعی کنید پاسخ درست را در ذهن مرور کنید سپس آن را در گزینهها جستجو نمایید.
روش مطالعه تاریخ ادبیات
این بخش یکی از بخشهای حفظی درس ادبیات است و شما باید نام تمامی مولفها و آثارشان را حفظ کنید. شما باید لیستی از نام مولفها و آثارشان تهیه کنید که با دیدن هر اثر بتوانید نام مولف و با دیدن نام مولف نام آثار را به خاطر بیاورید. برای حفظ تاریخ ادبیات نیز میتوانید از روش کوییز استفاده کنید. دستتان را روی نام اثرها بگذارید و سعی کنید تمام آثار را به خاطر بیاورید.
روش دیگر مطالعه تاریخ ادبیات کدگذاری است. شما میتوانید برای هر مولف یک کد مشخص کنید و نام آثار را به صورت کد گذاری به خاطر بسپارید. با داشتن برنامه ریزی برای امتحان نهایی برای مطالعه هر بخش زمان کافی در نظر بگیرید و از هیچ مبحثی غافل نشوید.
روش مطالعه آرایه ادبی
بخش آرایه ادبی همانند بخش دستور زبان یک مبحث مهارتی است که به دانش کامل نیاز دارد. شما باید با انواع آرایههای ادبی و جایگاه آنها در متن آشنایی داشته باشید. اتکا به ارایههای ادبی که در کتاب دوازدهم آمده است کافی نیست. شما باید از کتابهای سال قبل و کتابهای کمک درسی آریههای بیشتری را یاد بگیرید و در همان روز یا روز بعد سعی کنید آنها را در متن پیدا کنید.
داشتن یک روتین منظم برای یادگیری و مطالعه آرایههای ادبی و حل نمونه سوالات کمک میکند تا این مهارت در شما تقویت شود. برای کسب نمره بهتر در امتحانات نهایی داشتن مطالعه کافی و استفاده از منابع کمک درسی برای یادگیری آرایههای بیشتر نقش بسیار موثری دارد. به نحوه طرح سوال از بخش آرایهها در نمونه سوالات زیر دقت کنید:
روش مطالعه مفاهیم و معانی شعر
برای مطالعه بخش مفاهیم ابیات و جملات بایستی شما مفهوم و معنی تک تک بیتها را بدانید. برای این کار میتوانید از کتابهای کمک درسی استفاده کنید و معانی ابیات را مطالعه کرده و آنها را تجزیه و تحلیل کنید تا مفهوم هر جمله یا بیت را به طور کامل درک کنید. دقت داشته باشید که تمام سوالات از متن کتاب است و بسیار مهم است که شما تمام متون و شعرها را مطالعه کنید.
عبارات کلیدی را در شعرها و متون مطالعه کنید. نمونه سوالات سالهای گذشته را حل کنید تا بر این بخش مسلط شوید. در نمونه سوالات زیر مشاهده میکنید که سوالها به صورت مفهومی طرح شده است و برای این که بتوانید به سوالات پاسخ دهید بایستی مفهوم هر یک ابیات یا جملات را به خوبی درک کرده باشید.
جمع بندی
دانستیم که ادبیات از 6 بخش اصلی تشکیل شده است. لغت و املا، دستور زبان، تاریخ ادبیات، حفظ شعر، ارایه ادبیات و مفهوم و معنی متن. بهترین روش برای مطالعه لغات و تاریخ ادبیات تهیه لیست از اطلاعات داخل کتاب و منابع کمک درسی است. تمامی بخشهای ادبیات بایستی در تایم اصلی مطالعه این درس مطالعه شوند و بایستی برای هر بخش زمان مشخصی را در نظر بگیرید.
در این میان دستور زبان و آرایه ادبی به دلیل این که از مباحث مهارتی هستند بایستی در روتین مطالعه شبانه قرار داشته باشند و مباحث قبلی دوره شوند. به منظور افزایش انرژی برای درس خواندن میتوانید از منابع متنوع دیگری مانند ویدیوهای آموزشی استفاده کنید.
منابع مطالعاتی ادبیات فارسی دوازدهم
دانش آموزان پایه دوازدهم و همچنین پایههای دهم و یازدهم میتوانند برای مطالعه مطالب بیشتر از کتابهای پرسوال از انتشارات مهر و ماه، فرمول 20 از انتشارات گاج، راه نهایی از انتشارات نشر دریافت و ماجراهای من و درسام از انتشارات خیلی سبز استفاده کنند. در این میان کتاب پرسوال مهر و ماه بهترین منبع برای مطالعه مباحث ادبیات است که به دلیل توضیح دقیقتر مباحث و توضیحات شفافتر منبع مناسبی برای دانش آموزان محسوب میشود.
برای مطالعه شب امتحان کتاب بانک نهایی بسیار مفید بوده و تمامی سوالات امتحان نهایی سالهای گذشته را به صورت طبقه بندی شده در اختیار دانش آموزان قرار میدهد. البته اگر دانش آموز در طول سال از منابع معرفی شده استفاده کرده باشد، مسلما نیازی به مطالعه این کتاب نخواهد داشت.
