زندگی بدون مطالعه یک اشتباه بزرگ بود، اما خواندن و به یاد نیاوردن اشتباهی به مراتب بزرگتر است. این موضوع به ویژه در زمان درس خواندن برای امتحانات نهایی یا کنکور اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند، اینکه چگونه بخوانیم که فراموش نکنیم! قبلاً متوجه شده‌اید که وقتی کتاب درسی را حتی با نهایت تمرکز و توجه می‌خوانید، بعد از چند روز به طرز ناامیده کننده‌ای نمی‌توانید مباحث مهم کتاب را به خاطر بیاورید. فراموشی بعد از درس خواندن برای همه افراد به یک اندازه رخ نمی‌دهد؛ بعضی حافظه قوی دارند و برخی دیگر برای تثبیت اطلاعات در ذهنشان باید تلاش بیشتری کنند. اگر در دست دوم قرار دارید، این مقاله از وبسایت «آکادمی همای» را بخوانید تا تکه‌های گم شده پازل ذهنی خود را خیلی سریع پیدا کنید.
آنچه در ادامه می‌خوانید
آیا درس خواندن بدون فراموشی امکان پذیر است؟
یادگیری بدون فراموشی امکان پذیر است، اما به هیچ عنوان ساده نیست. عوامل مختلفی مانند کیفیت یادگیری، سبک یادگیری فردی و دشواری محتوا بر حفظ طولانی مدت اطلاعات تاثیر می‌گذارند. با استفاده از راهبردهای یادگیری مؤثر و تمرین مداوم می‌توانید توانایی‌های حفظ خود را افزایش دهید و چیزها را به صورت طولانی مدت در ذهن خود ثبت کنید. تاکتیک‌هایی مانند یادگیری فعال، یادداشت برداری، تکرار با فاصله و استفاده از وسایل کمکی حافظه، همگی باعث بهبود حفظ مطالب در حافظه بلند مدت می‌شوند.
با این وجود، به یاد داشته باشید که فراموشی بخشی عادی از زندگی است. از آنجایی که مغز فضای ذخیره سازی محدودی دارد، برخی از داده‌های قدیمی برای باز کردن فضای تازه برای اطلاعات جدید از بین می‌روند. علاوه بر این، یادآوری برخی از ایدهها ممکن است دشوارتر از بقیه باشد؛ اما حافظ مانند بدن است و باید از آن کار بکشید تا قوی‌تر شود. همانطور که در باشگاه برای عضله سازی سخت تلاش می‌کنید، ذهن هم برای قوی‌تر شدن به عرق ریختن نیاز دارد. تقویت ذهن به خصوص برای شروع از صفر برای کنکور اهمیت زیادی دارد.
راهکارهای موثر برای درس خواندن بدون فراموشی
یادگیری فرایندی مستمر است که شامل خواندن، درک کردن و حفظ دانش جدید برای استفاده در آینده است. با این حال، فراموش کردن چیزهایی که آموخته‌اید می‌تواند ناامید کننده باشد، به خصوص زمانی که خود را برای امتحانات نهایی یا کنکور آماده می‌کنید. خوشبختانه، چندین استراتژی موثر داریم که به شما کمک می‌کند تا مطالب را نه تنها با عمق بیشتر بخوانید، بلکه برای مدت طولانی در حافظه خود نگه دارید. در ادامه به این راهکارها اشاره می‌کنیم:
1- مطمئن شوید آنچه را که می‌خوانید متوجه می‌شوید
درک مطالبی که می‌خوانید نقطه شروع است. اگر موضوع را نمی‌فهمید، پس آن را به خاطر نیز نخواهید آورد. پس ابتدا باید روی درک موضوع تمرین کنید. یک راه خوب برای اطمینان از اینکه مباحث درسی را متوجه شده‌اید یا خیر، این است که از خود سوال کنید. هر بخش از درس را که می‌خوانید، تست آن بخش را بزنید. اگر درس را فهمیده باشید، تست آن را نیز به درستی جواب خواهید داد. توصیه می‌کنیم درک مطلب را به جای حفظ کردن آنها انجام دهید. حفظ کردن تنها یک تصویر ذهنی برای شما ایجاد می‌کند، اما زمانی که با سوال پیچیده‌ای روبرو می‌شوید، تصویر ذهنی به کارتان نمی‌آید، بلکه در اینجا به مهارت استدلالی نیاز خواهید داشت. شما با درک عمیق مطالب، مهارت استدلالی خود را تقویت می‌کند.
2- اطلاعات قدیمی و جدید را به هم ارتباط دهید
یکی از راه‌های موثر برای بهبود و معجزه تقویت حافظه، اتصال اطلاعات جدید به دانش قبلی است. این کار می‌تواند به شما کمک کند تا اطلاعات جدید راحت‌تر وارد ذهن خود کنید و اطلاعات قدیمی را نیز به خاطر بیاورید. اول اینکه هر درس را به ترتیب از فصل اول بخوانید تا آخر. با این کار ابتدا مباحث اولیه را یاد می‌گیرید و خود را برای موضوعات سخت آماده می‌کنید. از فصل اول به فصل سوم نپرید! هر فصل را به ترتیب بخوانید تا اطلاعات قدیمی با جدید به هم ارتباط پیدا کنند. اطلاعات را به قسمت‌های کوچک تقسیم کنید. به این معنی که یک بخش از دروس خود را در یک زمان بخوانید تا حجم زیادی از اطلاعات در یک زمان وارد ذهنتان نشود. همچنین دو درس ما ماهیت مشابه را پشت سر هم نخوانید (فیزیک و ریاضی).
3- از روش تداعی‌ها در درس خواندن استفاده کنید
یادآوری برخی مطالب حفظ کردنی ممکن است دشوار باشد؛ اما اگر راهی برای پیوند دادن اطلاعات به چیزهای واقعی پیدا کنید، مطالعه بدون فراموشی امکان پذیرتر می‌شود. پس خلاق باشید و یک ارتباط غیرمعمول ایجاد کنید. برای مثال، بیایید فرض کنیم در به خاطر سپردن این موضوع که آب در سطح دریا با دمای 100 درجه سانتی‌گراد می‌جوشد. عدد 100 سه رقم آخر شماره تلفن مادرتان است. موضوع دمای آب سطح دریا و سه رقم آخر شماره تلفن را با تصور اینکه مادرتان گوشی خود را در اقیانوسی در حال جوشیدن میندازد پیوند دهید. این یک تصویر ذهنی بسیار عجیبی است، اما به خاطر جالب بودن در ذهنتان باقی می‌ماند. پس سعی کنید اطلاعات را به این صورت به هم ارتباط دهید.
4- تکنیک پومودورو وارد برنامه درسی خود کنید
هزاران دانش آموز از تکنیک پومودورو برای مدیریت زمان مطالعه خود استفاده می‌کنند. تکنیک پومودورو مبتنی بر مطالعه در فواصل زمانی معین است که شامل یک دوره 25 دقیقه‌‌ای مطالعه متمرکز با وقفه‌های 5 دقیقه‌‌ای است. پس از چهار دوره مطالعه متوالی، 15 تا 30 دقیقه استراحت کنید. تکنیک پومودورو بسیار موثر است، زیرا بین مطالعه در زمان فشرده با تمرکز بالا و سپس استراحت کوتاه توازن خوبی برقرار می‌کند. این تکنیک به ویژه برای خواندن حجم زیادی از دروس برای امتحانات نهایی یا کنکور اهمیت زیادی دارد؛ بنابراین، استراحت برای کمک به مغز شما در جذب اطلاعات جدیدی که آموخته‌اید و استراحت برای راند بعدی درس خواندن حیاتی است. این تکنیک به ویژه در روش مطالعه فلسفه و منطق رشته انسانی برای کنکور و امتحان موثر است.
5- از تکنیک پیشرفته کاخ حافظه استفاده کنید
کاخ حافظه یکی دیگر از استراتژی‌های تقویت حافظه که حدود 2500 سال پیش توسعه یافته است. این تکنیک شامل ایجاد یک تصویر ذهنی از یک مکان آشناست، مانند دکوراسیون خانه و سپس قرار دادن اطلاعات در هر قسمت از خانه برای به خاطر سپردن آنهاست. برای تمرین تکنیک کاخ حافظه که گاهی به آن متد لوسی نیز نامیده می‌شود، محیط اطراف خود را تجسم کنید. شما می‌توانید از خانه خود استفاده کنید، زیرا یکی از آشناترین مکان‌ها برای اکثر مردم است. سپس اطلاعات در مکان‌های مختلف در سراسر فضای خانه تجسم کنید. به عنوان مثال، فرمول E=MC2 را به آینه جلوی درب خانه تطبیق دهید. پس زمانی که به آینه نگاه می‌کنید، این فرمول به ذهنتان می‌رسد. تسلط بر این تکنیک ممکن است کمی طول بکشد، اما زمانی که این کار را انجام دادید، سریعتر یاد می‌گیرید.
6- اطلاعات جدید را در جایی یادداشت کنید
نوشتن به شما کمک می‌کند تا اطلاعاتی را که می‌خواهید یاد بگیرید به طور موثرتری رمزگذاری کنید، زیرا ارتباط مستقیمی بین دست‌ها و مغز انسان وجود دارد. تحقیقات انجام شده توسط پروفسور Kuniyoshi L. Sakai، متخصص علوم اعصاب در دانشگاه توکیو ژاپن نشان می‌دهد که پس از نوشتن روی کاغذ، فعالیت مغز قوی‌تر از تبلت یا گوشی هوشمند است. سعی کنید در طول یک جلسه مطالعاتی، یادداشت بردار کنید. سپس بعد از پایان آن بخش از درس نیز باز هم یادداشت برداری کنید. فرآیند نوشتن به شما کمک می‌کند با مطالب درگیر شوید و آن را در حافظه خود رمزگذاری کنید. توصیه می‌کنیم نکات مهم هر بخش را به صورت خلاصه بنویسید و سپس با صدای بلند بخوانید تا از نظر شنوایی نیز بتوانید مطلب را وارد ذهن خود کنید.
7- تکنیک در آمیختن یا Interleaving را تمرین کنید
تکنیک Interleaving یک روش موثر برای مطالعه است که شامل ترکیب کردن یا جایگزینی انواع مختلف موضوعات درسی است. به جای خواندن یک درس در یک زمان، چند درس مختلف را با هم ترکیب می‌کنید. به عنوان مثال، نیم ساعت را صرف مطالعه ریاضی کنید و سپس بلافاصله به حفظ لغات واژگان انگلیسی روی بیاورید. سپس زمانی کوتاهی را به تاریخ اختصاص دهید و در نهایت به مطالعه مسائل ریاضی برگردید. ایده پشت تکنیک Interleaving این است که یادگیری را چالش برانگیزتر کرده و حفظ طولانی مدت را تقویت کند. هنگامی که شما Interleaving را تمرین می‌کنید، مغز شما باید سخت‌‌‌تر کار کند تا بین انواع مختلف اطلاعات تمایز قائل شود و این موضوع رمز اصلی این روش است.
8- از تمرین توزیع شده یا Distributed استفاده کنید
تمرین توزیع شده تکنیکی است که در آن شما زمان مطالعه خود را در یک دوره معین به چند جلسه مطالعه کوتاه تقسیم می‌کنید. این تکنیک با تمرین انبوه (Cramming) قابل مقایسه است، که در آن شما چند جلسه مطالعه طولانی را برای یک موضوع خاص صرف می‌کنید. این تکنیک به مغز اجازه می‌دهد اطلاعات را بهتر جذب و حفظ کند. برای استفاده از تمرین توزیع شده، باید یک برنامه مطالعاتی موثر ایجاد کنید تا مطالب را در قطعات کوچکتر در یک دوره طولانی مرور و تمرین کنید. به عنوان مثال، اگر دو هفته دیگر آزمون آزمایشی دارید، این امکان را دارید مطالب را به قسمت‌های کوچکتر تقسیم کرده و جلسات مطالعه را به طور منظم در دوره دو هفته‌‌ای برنامه ریزی کنید. این تکنیک به ویژه در روش مطالعه روانشناسی یازدهم برای کنکور و امتحان بسیار اثربخش است.
9- دروس مختلف را مرور کرده و تکرار کنید
تکرار کلید حفظ اطلاعات در حافظه بلندمدت شماست. پس از مطالعه و برای کمک به حفظ اطلاعات آموخته شده، ضروری است که مطالب را به طور منظم، ترجیحاً در عرض 24 ساعت مرور کنید تا به تثبیت اطلاعات در حافظه خود کمک کرده باشید. علاوه بر این، مرور مطالب جلسات قبلی مطالعه در جلسات بعدی نیز مهم است. این موضوع به عنوان تکرار فاصله‌دار شناخته می‌شود. تکنیکهای مختلفی وجود دارند که می‌توانید برای تکرار و تثبیت اطلاعات در ذهن از آنها استفاده کنید. استفاده از فلش کارت‌ها و خلاصه نویسی دو روش رایج برای مرور دوباره دروس هستند. ابزاری که می‌توانید در مرور و تکرار مطالب از آن استفاده کنید، ابزار خواندن سریع AccelaReader است. این ابزار می‌تواند در بهبود سرعت خواندن و تقویت حافظه شما موثر باشد.
10- ورزش کردن را به روتین روزانه تبدیل کنید
ممکن است شما را شگفت زده کند، اما ورزش منظم می‌تواند تأثیر مثبتی بر توانایی شما در یادگیری، حفظ و به خاطر آوردن اطلاعات داشته باشد. ورزش باعث افزایش جریان خون و اکسیژن به مغز می‌شود که می‌تواند عملکرد شناختی و حافظه را بهبود بخشد. علاوه بر این، ورزش استرس را کاهش می‌دهد. مقاله‌ای در انتشارات سلامت هاروارد نشان می‌دهد افرادی که ورزش می‌کنند، نسبت به افرادی که ورزش نمی‌کنند، مناطق بزرگ‌تری از مغز خود دارند که وظیفه آنها کنترل تفکر و حافظه است؛ اما چه شکلی از ورزش برای مغز بهتر است؟ عملا تمام تحقیقات به پیاده روی اشاره دارند؛ اما سایر اشکال ورزش هوازی نیز موثر هستند. علاوه بر این، ورزش را با حفظ یک رژیم غذایی متعادل، کنید تا میزان یادگیری خود را افزایش دهید.
11- در طول شبانه روز خواب کافی داشته باشید
خواب کافی بعد از مطالعه می‌تواند به حفظ مطالب بدون فراموشی کمک کند، زیرا خواب نقش حیاتی در تثبیت خاطرات و انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت دارد. یک مطالعه اخیر دانشمندان را به این فرض سوق داده است که خواب به ویژه خواب REM (خواب با حرکت سریع چشم) می‌تواند مهارت‌های حل مسئله و خلاقیت را افزایش دهد؛ بنابراین، اگر در به خاطر سپردن چیزی که آموخته‌اید مشکل دارید، استراحت کردن یا خوابیدن به مغز آرامش می‌دهد. این موضوع به شما کمک کند وقتی دوباره به درس خواندن بازگشتید، مطالب قبلی بهتر به خاطر بیاورید. هر شب 7 تا 8 ساعت بخوابید و زمان خواب و بیداری منظمی داشته باشید. هر شب سر یک ساعت به خواب بروید و روز بعد نیز همان ساعت از خواب بیدار شوید.
12- عوامل مزاحم و حواس پرتی را حذف کنید
اولویت شما اکنون درس خواندن است، پس هر آنچه بیرون از درس خواندن است را از ذهنتان خارج کنید. از فکر کردن‌های بیهوده و کشمکش‌های درونی گرفته تا نوتیفیکیشن گوشی همراه و بازی با پلی استیشن، مواردی که باعث درگیری ذهنی شما می‌شوند را کنار بگذارید؛ اما خیال پردازی می‌تواند چند دقیقه به ذهنتان استراحت دهد. با این حال، در خیال پردازی غرق نشوید، وقتی چشمتان را باز کردید، حدود 4 یا 5 ساعت است در حال رویا پردازی هستید. توصیه می‌کنیم از افکار منفی نسبت به خودتان و دیگران دور شوید. افکار منفی ذهن شما تخلیه می‌کنند و دیگر انرژی و انگیزه کافی برای درس خواندن و مطالعه ندارید. اگر چیزی ذهنتان را مشغول کرده است، با دوست یا اعضای خانواده در میان بگذارید تا احساس بهتری داشته باشید.
13- اهمیت محیط مطالعه را جدی بگیرید
یک محیط مطالعه به خوبی سازماندهی شده و بدون حواس پرتی نقش مهمی در تقویت حافظه دارد. برای افزایش تمرکز یک مکان آرام با نور خوب و سبک دکوراسیون ساده را انتخاب کنید. فضا را منظم نگه دارید و از درهم ریختگی اجتناب کنید، زیرا می‌تواند ذهن شما را تحت تاثیر قرار دهد. دمای اتاق را طوری تنظیم کنید که احساس گرما یا سرمای شدید نداشته باشید. بهتر است زمان مطالعه را روی صندلی و میز تریب دهید. خوابیدن روی تخت برای درس خواندن، شما در موقعیت خواب قرار می‌دهد. این موضوع باعث کاهش میزان یادگیری شما می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند که ثبات در مطالعه در یک محیط می‌تواند حافظه متنی را تحریک کرده و به شما کمک کند اطلاعات را در طول مدت زمان طولانی‌تری به خاطر بسپارید.
14- آموزش معلمی به دیگران را تمرین کنید
آموزش به دیگران روشی موثر برای دوری از فراموشی مطالب و بهبود حافظه است. وقتی موضوعی را برای شخص دیگری توضیح می‌دهید، اطلاعات را بازیابی کرده‌اید و دوباره آنها را مرور می‌کنید. آموزش معلمی کاری می‌کند جزئیات کلیدی را به خاطر بیاورید، شکاف‌های دانش خود را پر کنید و ایده‌های پیچیده را برای وضوح ساده سازی کنید. این فرآیند به شما کمک می‌کند تا ضعف‌های خود را شناسایی کنید و درصدد رفع آنها برآیید. همچنین آموزش به دیگران مشارکت فعال را تشویق می‌کند و باعث می‌شود به صورت فعالانه مطالب را یاد بگیرید. شما می‌توانید به افراد خیالی در ذهن خود آموزش دهید. سعی کنید با صدای بلند آموزش دهید تا مطالب عمیق‌تر در ذهنتان ثبت شوند. همچنین سوالاتی را در اختیار اعضای خانواده قرار دهید تا از شما سوال کنند.
15- از کلمات کلیدی استفاده کنید
استفاده از کلمات کلیدی یک استراتژی موثر برای حفظ اطلاعات است. کلمات کلیدی به عنوان لنگر عمل می‌کند و به شما اجازه می‌دهد تا روی مهمترین جنبه‌‌‌‌های یک موضوع تمرکز کنید. با شناسایی ایدهها یا مفاهیم اصلی از دروس شروع کنید، سپس آنها را به کلمات یا عبارات کوتاه و به یاد ماندنی تبدیل کنید. این موضوع به ویژه در خلاصه نویسی بسیار مهم است. شما بدون توجه به همه کلمات داخل متن، تنها کلید واژه‌های مهم را می بینید و در ذهن نگه می‌دارید. مطمئنا در یک متن درسی کلمات زیادی هستند که بار معنایی ندارند و تنها برای ساختار جمله استفاده می‌شوند. پس آنها را دور بریزید و کلمات کلیدی متن را پیدا کنید و در خلاصه خود بنویسید.
16- از علائم اختصاری استفاده کنید
استفاده از اختصارات یک روش عملی برای فشرده سازی حجم زیادی از مطالب و به خاطر سپردن اطلاعات است. با کوتاه کردن مفاهیم یا لیست‌‌‌‌های طولانی به حروف اول یا کلمات اختصاری ساده شروع کنید. به عنوان مثال، مهمترین آثار ارنست همینگوی شامل مردان بدون زنان، وداع با اسلحه، برف‌های کلیمانجارو، داشتن و نداشتن، زنگ‌ها برای که به صدا درمی‌آیند و پیرمرد و دریا هستند. این آثار را به صورت «مردان، وداع، برف، داشتن، زنگ و پیرمرد.» در ذهن خود ثبت کنید. این رویکرد تعامل فعال با مطالب را افزایش می‌دهد، زیرا ایجاد اختصارات مستلزم درک محتوا است. اختصارات همچنین یادداشت برداری را سریعتر و کارآمدتر می‌کنند و به شما این امکان را می‌دهند که به جای نوشتن بر یادگیری تمرکز کنید. این موضوع همچنین کار جالبی است و خسته شدن از درس خواندن برای کنکور جلوگیری می‌کند.
17- در دورههای تندخوانی شرکت کنید
دورههای تندخوانی برای بهبود درس خواندن بدون فراموشی ارزشمند هستند. در این دورهها که توسط آکادمی همای برگزار می‌شوند، تکنیک‌هایی برای افزایش سرعت خواندن و حفظ درک مطلب آموزش داده می‌شود. با یادگیری حذف زیر آوازی (خواندن با صدای بلند در ذهن) و تمرکز بر بخشهای بزرگتر متن می‌توانید اطلاعات را سریعتر پردازش کنید. این موضوع نه تنها در زمان صرفه جویی می‌کند، بلکه به شما امکان می‌دهد چندین بار مطالب را مرور کنید و حفظ آن را تقویت کنید. دورههای آموزش تندخوانی همچنین مغز شما را آموزش می‌دهد تا جزئیات نامربوط را فیلتر کنید و به روی نکات ضروری تمرکز داشته باشید. علاوه بر این، بسیاری از دورهها شامل تمرین‌های تقویت حافظه، مانند اسکن کلمات کلیدی یا خلاصه نویسی محتوا برای کمک به یادآوری طولانی مدت مطالب هستند.
کلام آخر
چگونه درس بخوانیم تا یادمان نرود؟ برای مطالعه مؤثر و جلوگیری از فراموشی، بر ایجاد یک محیط مطالعه مساعد، استفاده از تکنیکهای یادگیری فعال و مرور مطالب تمرکز کنید. فضای سازمان یافته و بدون حواس پرتی می‌تواند تمرکز را افزایش دهد، در حالی که روش‌هایی مانند آموزش دروس به دیگران و حافظه را تقویت می‌کنند. تقسیم جلسات مطالعه به بخشهای قابل مدیریت، استفاده از ابزارهایی مانند فلش کارت یا وسایل کمک بصری و مرور مداوم مطالب به تثبیت مطالب در حافظه بلند مدت کمک می‌کند. علاوه بر این، شرکت در دورههای تندخوانی می‌تواند در مدیریت حجم زیادی از دروس موثر باشد و درک عمیق را تشویق کند. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد دورههای تندخوانی با تیم مشاوران ما تماس بگیرید.